کود کلات روی

کود کلات روی در کشاورزی: ترکیبی مؤثر برای افزایش عملکرد گیاهان

عنصر روی (Zn) یکی از ریزمغذی‌ های حیاتی در تغذیه گیاهان است که نقش مهمی در فرآیندهای زیستی از جمله سنتز پروتئین، آنزیم‌ها، رشد سلولی، و تولید مثل گیاه دارد. با این حال، در بسیاری از خاک‌ های آهکی و قلیایی، روی به فرم نا محلول درآمده و جذب آن توسط ریشه گیاه کاهش می‌یابد. کلات روی (Zinc Chelate) راهکاری مؤثر برای تأمین این عنصر در دسترس و قابل جذب برای گیاهان است.

کلات چیست؟

ترکیبی است که در آن یون فلزی مانند روی، توسط یک یا چند لیگاند آلی احاطه شده و از ته‌ نشینی و تثبیت آن در خاک جلوگیری می‌ شود. کلات‌ ها از طریق اتصال به فلز، آن را در فرم محلول نگه می‌ دارند و مانع از واکنش با عناصر مزاحم در خاک می‌ شوند.

تولید کلات روی

در تولید صنعتی کلات روی، ابتدا نمک قابل حل روی مانند سولفات روی (ZnSO₄) با لیگاند مناسب (EDTA، DTPA یا …) در شرایط کنترل‌ شده واکنش داده می‌ شود. سپس محصول نهایی خشک یا محلول‌ سازی شده و بسته‌ بندی می‌گردد.

فرمول کلی واکنش با EDTA:

ZnSO₄ + Na₂EDTA → Zn-EDTA + Na₂SO₄

ساختار شیمیایی کلات روی

کلات روی معمولاً به شکل ترکیب Zn-L نشان داده می‌ شود که در آن L نشان‌دهنده لیگاند آلی است. رایج‌ ترین لیگاندها:

• EDTA (اتیلن دی‌ آمین تترا استیک اسید)
• DTPA (دی‌ اتیلن تری‌آمین پنتا استیک اسید)
• EDDHA (اتیلن دی‌ آمین دی‌ هیدروکسی فنل استیک اسید)
• آمینو اسیدها یا لیگاندهای طبیعی (مانند گلیسین)

انواع کلات روی

 

انواع کلات	درصد روی	pH موثر	مورد استفاده
Zinc-EDTA	%۱۲	۷.۵ – ۶	خاک‌ های نیمه‌ قلیایی
Zinc-DTPA	%۱۱	۷.۵ – ۵	خاک‌ های متوسط تا قلیایی
Zinc-EEDA	%۶	۱۰ – ۴	خاک‌ های بسیار قلیایی و آهکی
Zinc-Zinc-Amino Acid	%۱۲-%۱۰	۸ – ۵	محلول‌ پاشی و تغذیه سریع

مزایای استفاده از کلات روی

• افزایش جذب روی حتی در خاک‌ های قلیایی.
• تحرک بالا در خاک و عدم تثبیت توسط کلسیم یا فسفر.
• قابلیت محلول‌ پاشی و مصرف خاکی.
• افزایش رشد ریشه، برگ و تشکیل میوه.
• پیشگیری از علائم کمبود روی (مانند کوچکی برگ، زردی بین رگبرگ‌ها و کوتولگی گیاه).

علائم کمبود روی در گیاهان

• برگ‌ های کوچک و باریک
• زرد شدن برگ‌ های جوان (کلروز بین رگبرگی)
• کاهش رشد شاخه‌ های جانبی
• افزایش فاصله میان‌گره‌ ها
• کاهش محصول و کیفیت میوه

بهترین زمان مصرف کلات روی

کود کلات روی (Zinc chelate) معمولاً در مراحل مختلف رشد گیاه به‌ کار می‌رود، اما بهترین زمان استفاده آن معمولاً در مراحل اولیه رشد گیاه است، به ویژه در موارد زیر:

۱. مرحله نشاء یا نهال‌ کاری: برای جلوگیری از کمبود روی که می‌تواند رشد اولیه گیاه را تحت تأثیر قرار دهد، کود کلات روی به صورت محلول‌ پاشی یا کوددهی ریشه‌ ای استفاده می‌ شود.

۲. مرحله گل‌ دهی و تشکیل میوه: مصرف روی در این مرحله به بهبود کیفیت گل‌ها و افزایش باردهی کمک می‌کند.

۳. دوره رشد فعال: در طول فصل رشد، زمانی که گیاه بیشترین فعالیت متابولیکی را دارد و نیاز به عناصر غذایی بالاست، کود کلات روی می‌تواند به جذب بهتر و رشد سالم کمک کند. کود کلات روی به دلیل فرم کلاته بودنش، جذب بالاتری دارد و معمولا به صورت محلول‌ پاشی روی برگ‌ها یا به صورت کود آبیاری کاربرد دارد.

روش‌ های مصرف کلات روی

کلات روی عموما به دو روش چالکود (خاکی) یا محلول در آب استفاده می شوند.

مصرف خاکی (چالکود یا همراه آب آبیاری)

• دوز معمول: ۲۵ تا ۵۰ گرم برای هر درخت (بسته به سن)
• بهترین زمان: اواخر زمستان یا اوایل فصل رشد

محلول‌ پاشی برگی

• دوز محلول‌ پاشی: ۰.۵ تا ۲ در هزار
• تکرار: ۲ تا ۳ بار در فصل، با فاصله ۲۰–۳۰ روز
• مناسب برای محصولات زراعی و باغی مانند گندم، مرکبات، پسته، سیب و گوجه فرنگی.

نکات فنی

• در خاک‌ های بسیار آهکی، کلات EDDHA-Zn مؤثرتر از EDTA است.
• مصرف هم‌ زمان با کودهای فسفاته می‌ تواند جذب روی را کاهش دهد.
• کلات‌ های با پایه آمینو اسید برای دوره‌ های کوتاه و پاسخ سریع مناسب هستند.
• از مصرف بیش از حد خودداری کنید؛ مسمومیت با روی ممکن است جذب آهن و منگنز را مختل کند.

سولفات روی بهتر است یا کود کلات روی؟

خاک های قلیایی

در خاک‌ هایی که pH بالایی دارند (خاک‌ های آهکی و قلیایی)، جذب روی از سولفات روی کمتر است، چرا که روی در خاک تثبیت شده و در دسترس گیاه قرار نمی‌ گیرد. در این شرایط، کود کلات روی انتخاب بهتری است، زیرا عنصر روی را به شکل کلاته (پیچیده شده با مولکول‌ های آلی) ارائه داده و جذب آن توسط گیاه آسان تر است.

زمان نیاز سریع جذب روی

اگر گیاه نیاز فوری به روی وجود دارد، استفاده از کلات روی (معمولاً به صورت محلول‌ پاشی) سریع‌ تر جذب شده و نتیجه بهتری دارد. سولفات روی معمولاً باید وارد خاک شده و زمان بیشتری نیاز دارد تا جذب گیاه شود.

مصرف به صورت محلول‌ پاشی

کود کلات روی برای محلول پاشی بسیار مناسب‌ تر است. زیرا احتمال سوختن برگ‌ ها را کاهش داده و جذب سریعتری دارد. این ویژگی در مورد سولفات روی صدق نمی کند.

خاک‌های فقیر

در خاک‌ هایی که فقیر هستند یعنی مواد آلی کمی دارند، سولفات روی ممکنه است به سرعت در خاک قفل شده و جذب نشود، در این شرایط،  کلات روی انتخاب بسیار بهتری است.

 

چه زمانی از سولفات روی استفاده کنیم؟

• خاک‌ های اسیدی تا خنثی که جذب روی از سولفات راحت‌ تر است.
• وقتی بخواهیم روی را مستقیم به خاک اضافه کنیم و شرایط جذب مناسب باشد.
• در کشت خاکی که به مقدار کافی مواد آلی دارد و pH مناسب است.
• زمانی که هزینه مقرون به صرفه مد نظر است، چون سولفات روی ارزان‌ تر است.

کلات روی یکی از بهترین راهکارها برای مدیریت کمبود روی در کشاورزی مدرن است. استفاده هوشمندانه از این کود، به‌ ویژه در خاک‌ های قلیایی یا آهکی، می‌تواند عملکرد محصولات را به‌ طور قابل توجهی افزایش دهد و سلامت گیاه را بهبود بخشد. انتخاب نوع مناسب کلات، زمان‌بندی دقیق و دوز صحیح، کلید موفقیت در استفاده از این کود ریزمغذی ارزشمند است.